undead // życie po śmierci // zombie // widma // nekro
Wskazując na obecny w kulturze motyw powrotu zmarłych, Slavoj Žižek zwracał uwagę, że śmierć nie musi koniecznie oznaczać radykalnego końca. Dla słoweńskiego filozofa to, co nieumarłe (undead), jest niepokojąco niejednoznaczne, bo znajduje się pomiędzy społecznym/kulturowym a biologicznym; pomiędzy śmiercią symboliczną, to znaczy rozpadem znaczenia jednostkowego życia a fizyczną śmiercią ciała. Przyglądając się filmowym figuracjom zombie, Žižek podkreślał, że ich fascynująca siła ma paradoksalny charakter i wynika z zakorzenienia w czystej nawykowości: wiedzione tym, co uprzednie względem inteligencji, świadomości czy języka, zombie jednocześnie ujawniają mechaniczną bazę człowieczeństwa. Według Žižka budzą nasze przerażenie, ponieważ sami się w nich rozpoznajemy [Žižek 2003, 2006].
Figura żywego trupa może także określać naszą kondycję w rzeczywistości późnego kapitalizmu: jak jedynym pragnieniem zombie jest pożeranie ciał żyjących, tak pragnieniem konsumentów jest pochłanianie kolejnych towarów i usług. Jako zombie może zresztą zostać opisany sam kapitalizm [Harman 2011] – system, który nigdy nie umiera. Do ciągłych powrotów z zaświatów potrzebuje wysysać z żywych pieniądze i czerpać energię z ich pracy, o czym dotkliwie można było się przekonać choćby w związku z kryzysem finansowym w 2008 roku.
To, co nieumarłe, może przyjmować formy ucieleśnione, jak zombie, albo bezcielesne, jak zjawa czy widmo. Zgodnie z rozpoznaniami Jacques’a Derridy, nasz świat jest nieustannie nawiedzany przez fantomy niespełnionych potencjalności [Derrida 2016] – na tym założeniu opiera się projekt widmontologii (czy, jak wolą niektórzy, hauntologii), któremu swoje monografie poświęcili ostatnio Andrzej Marzec [Marzec 2015] i Jakub Momro [Momro 2014]. W kontekście widmontologii można intepretować podejmowany przez Olgę Drendę w Duchologii opis nostalgii, tęsknoty za minionym i odkrywania zapomnianych artefaktów [Drenda 2016]. Materialne pozostałości nawiedzają teraźniejszość, ukazując niedokonany aspekt przeszłości, ale jednocześnie grożą fascynacją retro-obrazami jako na poły egzotycznymi wizerunkami pozbawionymi kulturowego czy społecznego kontekstu.
W odsłonie inaugurującej wznowienie działalności „małej kultury współczesnej”, chcielibyśmy przyjrzeć się powrotom tego, co nie umarło albo umarło niezupełnie. Interesują nas zarówno analizy tekstów kultury, tematyzujących motywy widm czy żywych trupów w konkretnych warunkach historycznych i estetycznych, jak i propozycje wychodzące od teoretycznych ujęć różnych postaci „nieumarłych”. Pytamy o sposoby i kryteria rozróżniania między tym, co martwe, a tym, co żywe oraz o konsekwencje niedomkniętego charakteru końca (istnienia, życia, funkcjonowania kategorii…).
Na teksty (artykuły, recenzje wystaw i książek) czekamy do 30 września 2017 r.
Adres redakcji i wskazówki redakcyjne znajdują się w zakładce: wskazówki dla autorów.
Redakcja „małej kultury współczesnej”: jan borowicz, monika borys, marcin gołąb, aleksander kmak, alicja kosterska, kornelia sobczak, agata zborowska.
Redakcja zastrzega sobie prawo wyboru tekstów przeznaczonych do publikacji.
Dla autorów i autorek opublikowanych tekstów przewidziane jest honorarium.
Literatura:
Jacques Derrida, Widma Marksa: stan długu, praca żałoby i nowa Międzynarodówka, tłum. Tomasz Załuski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016.
Olga Drenda, Duchologia polska: rzeczy i ludzie w latach transformacji, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2016.
Chris Harman, Kapitalizm zombi. Globalny kryzys i aktualność myśli Marksa, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa 2011.
Andrzej Marzec, Widmontologia: teoria filozoficzna i praktyka artystyczna ponowoczesności, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa 2015.
Jakub Momro, Widmontologie nowoczesności: genezy, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2014.
Slavoj Žižek, Madness and Habit in German Idealism: Discipline between the Two Freedoms, dostęp: 4.05.2017 r.
Slavoj Žižek, Patrząc z ukosa. Do Lacana przez kulturę popularną, tłum. J. Margański, KR, Warszawa 2003.
Slavoj Žižek, The Parallax View, The MIT Press, Cambridge 2006.