Debata nad chłopskimi korzeniami kultury polskiej zatacza w ostatnich latach coraz szersze kręgi i skutkuje coraz bardziej różnorodnymi przedsięwzięciami naukowymi, artystycznymi i publicystycznymi, adresowanymi do szerokiego grona odbiorców i odbiorczyń. Proponując wieś jako temat najnowszej odsłony „małej kultury współczesnej” chcemy zabrać głos w tej dyskusji. Zależy nam jednak nie tyle na podsumowaniu jej najważniejszych tez, ile na wskazaniu nowych, wartych podjęcia wątków. Interesuje nas to, co dzieje się w cieniu akademickich debat  – współczesna wieś, z którą łączą nas różne relacje – na której mieszkamy, w której jesteśmy gośćmi, którą odwiedzamy jako badaczki i badacze, która miga nam z okien pociągów i samochodów, której obrazy spotykamy w popkulturowych produkcjach i artystycznych narracjach. Jesteśmy też świadomi, że samo hasło „wieś” jest jedynie ogólnikowym sformułowaniem, pod którym kryje się wiele bardzo różnych kulturowych rzeczywistości, modeli życia, sposobów zagospodarowywania przestrzeni, obyczajów, relacji z przyrodą czy nawet upodobań estetycznych.

Żeby zdać sprawę z tej różnorodności stawiamy więc pytania o instytucje i praktyki szczególnie ważne dla mieszkańców współczesnych wsi. W ramach jednej odsłony możemy ukazać zaledwie wycinek bogatej problematyki związanej z życiem na wsi i jej kulturą. Autorki i Autorzy opublikowanych tekstów nie tylko jednak uchwycili zjawiska szczególnie istotne i obejmujące wiele kluczowych dla zrozumienia współczesnej wsi i jej historii napięć, ale też poświęcili uwagę ważnym momentom z życia jej mieszkańców, co nadaje zaprezentowanemu tu przeglądowi pewnej komplementarności.

Czasopismo symbolicznie otwiera więc poświęcony dzieciństwu tekst Marcina Gołąba Plac zabaw w każdej wsi, trampolina przy każdym domu. Przyczynek do badań nad miejscem dziecka na współczesnej polskiej prowincji, którego autor w zajmujący sposób pisze o przemianach sytuacji dziecka na wsi w ostatnich dziesięcioleciach a także wyjaśnia zagadkę pustych trampolin i nieużywanych placów zabaw na wsiach; zamyka zaś obraz obrzędów związanych z ostatnim pożegnaniem członków wiejskiej wspólnoty, opisywanych przez Annę Jurkiewicz w elegijnym tekście Dar smutny poświęconym gasnącej powoli tradycji śpiewaków pieśni pogrzebowych.

O tym, co pomiędzy – o różnorodnych, często nieoczekiwanych i nieoczywistych praktykach życia społecznego na wsi pisze Maja Dobiasz w raporcie z badań etnograficznych prowadzonych przez badaczek i badaczy oraz studentek i studentów związanych z Instytutem Kultury Polskiej UW w Cukrówce i Załawie. Jej tekst to także propozycja wypracowania nowej metodologii badań etnograficznych, łączących w sobie naukową refleksję i twórcze podejście animacji kultury oraz zachęcających mieszkańców wsi do zaangażowania i ekspresji własnych poglądów. Jednym z wniosków z badań jest również stwierdzenie, że przepływ wzorów kultury między wsią i miastem nie jest tak oczywisty i jednostronny, jak może się wydawać.

Na podobny problem – płynności granic między przestrzenią miejską i wiejską – wskazują w swoim eseju fotograficznym Ulica Potoki Piotr Kubkowski i Kornel Stanisławski. W ich obiektywie nie tylko (i nie tyle) miasto transmituje swoje wzory kultury na wieś, ale również przestrzeń miasta okazuje się podszyta wsią, a na efekty spotkania tych dwóch rzeczywistości – często poruszające i wytrącające z potocznego doświadczenia „miejskości” – natrafić można nawet w „sercu stolicy”.

Innym problemem, który wydaje się charakterystyczny dla współczesnej wiejskiej rzeczywistości są różnego rodzaju próby konstruowania nowoczesnej tożsamości przy wykorzystaniu elementów wywodzących się z tradycji ludowych. O tym, jakie skutki dla lokalnej społeczności może mieć odgórne implementowanie „tradycji wynalezionej”, pisze na przykładzie perypetii związanych z tkaniem pereborów Joanna Kocemba w tekście Spektakl polskiej wsi.

Chłopskie pochodzenie to również temat eksplorowany przez wielu artystów. Na szczególną uwagę zasługują prace Michała Łagowskiego, który – jak opisuje Monika Borys w tekście Powrót Jagny. O profanacjach w sztuce Michała Łagowskiego  – nie tylko polemizuje z mocno zakorzenionymi w potocznej świadomości stereotypami dotyczącymi wsi, ale też w krytyczny sposób podchodzi do różnych narracji uwznioślających „chłopskość” i neutralizujących problematyczne elementy wiejskiej tradycji.

Przykład Łagowskiego, który wychowywał się i obecnie nadal mieszka na wsi pokazuje, jak ważny jest we współczesnej debacie o kondycji wsi (ale też – nowoczesnej kulturze polskiej) udział „głosów z wewnątrz”. Ponieważ zaś debata ta sięga korzeniami schyłku XIX i początku XX wieku, zdecydowaliśmy się na oddanie głosu jednemu z pierwszych autorów, którzy postanowili przywrócić obecność mieszkańców wsi polskiej historiografii. Opisywany przez Wojciecha Siudka w tekście Józef Putek [1892-1974] – historyk chłopów głos historyka dziejów chłopskich i działacza ludowego, autora cieszących się swego czasu wielką popularnością Mroków średniowiecza zabrzmieć może w kontekście współczesnych debat wyjątkowo aktualnie.

Życzymy miłej lektury!